Нар хамгийн амархан хөгшрүүлдэг үү

Үрчлээ үүсгэгч гол буруутан нь нар гэж эртнээс хүмүүс бодож ирсэн. Гэтэл эрдэмтдийн судалгаагаар бол стресс л энэнд буруутай гэнэ. Стресс зүрх судасны өвчин үүсгэж, судсыг хөгшрүүлж, ой ухаан муудхад хүргэдэг байна. Гэсэн хэдийч стресс бүр, бие организмд муугаар нөлөөлдөггүй. Тодорхой үйл явдлын тулгамдаж буй асуудлын стресс аюултай биш, харин томоохон ноцтой асуудлуудын стресс /дотны хүнээ алдах / хүнийг амархан хөгшрүүлдэг байна. Гэхдээ стрессыг дарах энгийн аргууд бий. Гимнастик хийх, гүнзгий амьсгаа авах, инээд, найз нөхөдтэйгээ уулзах , хөгжим сонсох

Агаарын бохирдол

Агаар мандал Хүний амьдрах орчны хамгийн хувьсамтгай бүрдэл хэсэг болох хүн төрлөхтний оршин тогтнох үндэс болсон шим мандал бүхэлдээ өөрчлөгдөх аюул нүүрлэх вий гэсэн эмзэглэл дэлхий дахины өмнө тулгамдсан асуудал болоод байна. Дэлхийн агаар сүүлийн түмэн жилд тохиолдоогүй их дулаарч агаарын уур амьсгалын өөрчлөлт хүйтэн уур амьсгалтай дээд өргөрөгт илүү тод илрэх хандлагатай байгаа юм. Агаарын бохирдолын хувьсах өөрчлөлтөнд байнгын ажиглалт, хэмжилт, судалгаа, шинжилгээ хийж , илэрсэн өөрчлөлтийг даруй зогсоох, арилгахад анхаарлаа хандуулах нь чухал.Агаарын бохирдол[1]
Энэ нь эдүгээ Монголын нийслэлийн хамгийн гамшигг үзэгдэл, нэн хурц асуудлын нэг боллоо. Цаашдаа ч улам хурцдах болно.
Яагаад гэвэл агаар нь хүний хүнс, тэр тусмаа маш үнэт хүнс, ямар ч амин дэмээр орлуулшгүй хүнс юм. Тэгэхлээр амьсгалах агаар нь хэт бохирдож, хорт утаан мананцарын хэмжээнд хүрсэн Улаанбаатар хотод хэн боловч амьдарч, ажиллана гэдэг нэг ёсондоо эрүүл мэндээрээ дэнчин тавьж буй хэрэг юм гэж хэлбэл өнөөдөр хэн ч маргахгүй, бас их дэгсдүүлсэн үг хэмээн ойлгогдохгүй биз.Хотын утааны ерөнхий байдал баруун талдаа өвлийн ид галлагааны үед өндрөөшөө мөнөөх Морин-Уулын оройтой тэгширч, Туул голын хөндийгөөр уруудан Түргэний голоор битүү суунаглаж, хараа алдран, улмаар буцаж Айдасын даваагаар талж, Алдар толгойг бүрхэж, Яармагийн хөндийгөөр үргэлжилж, Улаанбаатарын үүсгэл утаатай нийлдэг болсон нь нийслэлчүүдийн хувьд "үхлийн хар цагираг" үүсгэдгийг үүнийг нэрлэгч байнга харж суухад дотор муухайрч, зүрх шимширдэг. юм.
Цианит натрид хордсон хүмүүст илрэх шинж тэмдэг

Цианит нь тунгалаг цагаан өнгөтэй талстлаг бодис. Эсийн амьсгалах бопон цусан дахь хүчилтөрөгчид шууд нөлөөлдөг тул хүнийг үхэлд хүргэх аюуптай. Үхэлд хүргэх тун нь ердөө л 0.1 грамм. Энэ бодис хүн, амьтны ген болон гармонид шингэсэн бол 50-60 жилийн дараа үр удамд нь илэрдэг. Хүнд илрэх хордлогын хэлбэр иь цианитын агуулгаас хамаарч харилцан адилгүй бөгөөд толгой эргэх, өвдөх, ухаан алдах, амьсгал боогдох, биеэр идээт үрэвсэл гарах улмаар тун хэтэрсэн үед үхэлд хүргэх аюултай. Хөрс болон усанд байх зөвшөөрөгдсөн хэмжээ 0.2млграмм

.Мөнгөн усанд хордсон хүмүүст илрэх шинж тэмдэг
Мөнгөн ус нь ууршимтгай шинж чанартай, уур нь маш хортой, хор нөлөө нь удаан хугацааны дараа илэрдэг бодис юм. Уур нь агаараас хүнд учир нам дор газар хуралддаг, хүнд маш хортой хордлого өгдөг, Учир нь хор нь маш удаан хугацаагаар хүний биед хадгалагдаж, яваандаа үр удамд нь муугаар нөлөөлдөг аюултай бодис. Мөн мөнгөн ус нь арьсаар шимэгдэж цусны цагаан цогцос эд эсүүдэд нөлөөлдөг тул олон жилийн дараа хор нь илэрч хорт хавдар үүсгэдэг. Мөнгөн усанд хордсон хүмүүст дараахь шинж тэмдэг илэрнэ. Хүний эд эрхтний хэвийн үйл ажиллагааг алдагдуулж, гүнзгий хямралд оруулдаг.
Хэрэв тухайн хүн мөнгөн усны уураар хордсон бол толгой нь өвдөх, халуурах, бөөлжих суулгах цаашлаад хэсэг хугацааны дараа цусархаг хам шинж илрэх, буйл үрэвсэх, ам шархлах зэрэг аюултай. Хүндэрсэн тохиолдолд тухайн хүн зүрх судасны дутагдалд орж шээс нь хүртэл хаагддаг. Хэрэв хлорт мөнгөн усаар хурц хордсон бол улаан хоолой болон гэдэс хурц өвдөх, бөөлжих, аманд төмөр амтагдах, шүлс гоожих, буйлнаас цус шүүрэх, амны салст бүрхэвч зэсэн улаан өнгөтэй болдог. Энэ нь аажимдаа эалгиур хэсэг болон буйланд хар бараан хүрээ үүсгэж, шархлуулна. Зарим тохиолдолд гуравхан хоногийн дотор бөөрний хурц дутагдалд оруулж, төв мэдрэлийн системийг хямруулах нь ч бий. Архаг хордлогын үед цочромтгой болох, сульдах, толгой өвдөх, зүүд эвгүйрэх, гар хуруу салганах, зүрх дэлсэх, хөлс цутгах, өндгөвчний үйл ажиллагаа алдагдах мөн бамбай булчирхайн хордлого болон илэрдэг гэжээ.
Манай улсын Засгийн газар Францын Засгийн газрын хөнгөлөлттэй зээлээр агаарын бохирдлыг зургаан үзүүлэлтээр хэмжих хяналтын таван станц оруулахаар тохиролцсон, Шинэ станцуудыг суурилуулахаар бэлтгэж суурилуулсан нь сайшаалтай юм.

Гэвч суурьшил өөрөө байгалийг доройтуулагч хүчин зүйл болсныг бид хүлээн зөвшөөрч “Тогтвортой орчныг хангах” хөгжлийн үзэл баримтлал экологийн аюулгүй байдлыг хангах үндсэн боломжийг бий болгох шаардлагатай байна. Уур амьсгалын системд хяналт тавих, дэлхийн ажиглалтын систем, агаарын чанарын албаны сүлжээнд Монгол улсын оролцоог нэмэгдүүлэх, уур амьсгал, озоны давхарга, нарны хэт ягаан туяаны үзүүлэлтийг байнгын хяналт шинжилгээнд байлгаж олон улсын байгууллага болон бусад улс оронтой мэдээлэл солилцоог өргөжүүлэх
Улс орны нийгэм эдийн засаг , экотогтолцооны мэдээллийн сан байгуулах, уур амьсгалын богино үетэй өөрчлөлтийн нөлөөлийг үнэлэх
Агаар мандлыг хамгаалах асуудлаар олон улсын байгууллагуудтай хамтран ажиллах
Хүний эрүүл мэнд, уулархаг нутгийн экотогтолцоонд нарны хэт ягаан туяа, бохирдуулах бодсын нөлөөлийг судлах зайлшгүй шаардлага бий болоод байна. Манай улсын хүн ам төвлөрсөн хот суурин газар агаарын бохирдол дараах эх үүсвэрүүдээс үүсч байна.
· Дулааны цахилгаан станц
· Гэр хорооллын зуух болон бага оворын уурын зуух
· Авто машин болон бусад хөдөлгөөнт эх үүсвэр
· Хог хаягдал, үнсэн сан, лагийн талбай
· Газар ашиглалт
Агаарт бохирдуулагч бодис гаргадаг бусад эх үүсвэрүүд (шатхуун түгээх станц, ууршимтгай химийн бодис хэргэлэдэг үйлдвэр үйлчилгээний газар гэх мэт)
Томоохон хот суурин газарт хийсэн агаарын бохирдлын хяналт шинжилгээний[1] дүнгээс үзэхэд агаар дахь гол бохирдуулагчид нь азотын давхар исэл, тоос, нүүрстөрөгчийн дутуу исэл эрэг байна.
Амьсгалд шууд нөлөөлөх орчны бохирдол нь 80 хувь нь байна. Гэр хороолол хамрах талбайн хувьд ч хүрээлэн буй орчныг бохирдуулах нөлөөллийн хувьд ч нийслэл хотын бохирдлын томоохон эх үүсвэрийн тоонд зүй ёсоор тооцогдох болсон. Улаанбаатар хотын газар нутгийг 120 хэсэгт хувааж утааны эх үүсвэрийг тогтооход түлшний наймаа эрхлэгчид жилд 4,7 сая тонн нүүрс борлуулдагаас 600 мянган тонныг гэр хорооллынхон хэргэлдэг байна.

Агаар мандал

Агаар мандал Хүний амьдрах орчны хамгийн хувьсамтгай бүрдэл хэсэг болох хүн төрлөхтний оршин тогтнох үндэс болсон шим мандал бүхэлдээ өөрчлөгдөх аюул нүүрлэх вий гэсэн эмзэглэл дэлхий дахины өмнө тулгамдсан асуудал болоод байна. Дэлхийн агаар сүүлийн түмэн жилд тохиолдоогүй их дулаарч агаарын уур амьсгалын өөрчлөлт хүйтэн уур амьсгалтай дээд өргөрөгт илүү тод илрэх хандлагатай байгаа юм. Агаарын бохирдолын хувьсах өөрчлөлтөнд байнгын ажиглалт, хэмжилт, судалгаа, шинжилгээ хийж , илэрсэн өөрчлөлтийг даруй зогсоох, арилгахад анхаарлаа хандуулах нь чухал.

SPSS программ

SPSS программд хувьсагчийг тодорхойлох

Excell программ ашиглан оруулсан SPSS программд хувьсагчийг тодорхойлох
мэдээллийг (Excell-ийн файлыг) SPSS программ руу хөрвүүлэх татан авах боломжтой.
Excell программ ашиглан оруулсан мэдээллийн маань багана бүр тус тусдаа бие даасан хувьсагч болох бөгөөд бүгд өөр хоорондоо ялгаатайгаар нэрлэгдсэн байх ёстой. (Энэ нь баганын хаягнаас ялгаатай ) Бидний толгой мөр болгон оруулсан хувьсагчийн нэрс маань тухай өгөгдлийг SPSS программ руу татаж авах үед автоматаар мөнхүү хувьсагчийн нэр болж ордог. SPSS программд яг адил нэртэй 2 өөр хувьсагч байж болохгүй учраас Excell программын тогой мөрөнд оруулсан хувьсагчийн нэр өөр хоорондоо ялгаатай байх ёстой. (Энэ нь Excell программд хэдий бололцооэой ч гэсэн )
Мэдээлэлээ компьтерт шивж оруулаад шалгасны эцэст SPSS программын Data Editor цонх руу татаж авч, хувьсагчйиг тодорхойлон, мэдээллийг боловсруулахад бэтгэл ажлыг гүйцэтгэнэ.
SPSS программыг ажиллуулья. Ингэхэд хамгийн түрүүнд Data Editor цонх идвэхжих ба үүний өмнө үндсэн сонголт бүхий харилцан цонх нээгдэнэ.
· Хэрэв та SPSS программыг анхлан ашиглах гэж байгаа бол энэ программын талаарх товч үйлгүлт авахын тулд хатгийн эхний Run the tutorial гэсэн сонголтыг идэвхжүүлж ОК товчийг дар. Энэ нь SPSS программыг эхлэн суралцагчдад зориулсан хичээл юм.
· Type in data сонготын хийснээр мэдээллээ оруулах засварлах үйлдлийг гүйцэтгэнэ.
· Run an exisiting query сонголтоор өмнө нь үүсгэсэн Query файлыг ажиллуулна.
· Create new query Database Wizard сонголтоор өгөгдөлийн сан ашиглан шинэ Query үүсгэх үйлдлийг гүйцэтгэнэ.
· Open an existing data sourse –ийг сонгосноор өмнө
Ингэхдээ SPSS программын өгөгдлийн файл биш өөр төрлийн файл нээх гэж байгаа учир More files гэдгийг сонгон авч Ок товчийг дарна. Ингэхэд Open file файл нээх цонх гарч ирэх бөгөөд энэ цонхны Files of tyre буюу файлын төрөл гэсэн талбараас Exel [‘.xls]гэснийг сонгож идэвхжүүлснээр xls өргөтгөлтэй файлууд цонхонд ил харагдана. Одоо open товчийг дарвал дараах цонх гарч ирдэг.
Энэ цонхонд тухайн файлын Sheet-ээс ямар мужид байгаа мэдээллүүдийг сонгон авч Data Editor цонхонд оруулах вэ гэдгээ зааж өгнө. Үүний дараа Ок товч дарвал бидний сонгож авсан мэдээлэл Data editor цонхонд орж ирэхийн зэрэгцээ,эхний мөрийг автоматаар хувьсагчуудын нэр болгож авдаг.Үүний тулд зураг дээр байгаатай адил Read variable names from the first row of data идэвхжүүлэгдсэн байх ёстой. Энэ товчийг идэвхжүүлээгүй бол Variable name буюу хувьсагчдийн нэрийг толгой мөрнөөс уншилгүй бүх хувьсагчдийг ерөнхий нэр өгч дугааралдаг. Таны өгөгдөл үнэн зөв алдаагүй бол өгөгдөлөө Data editor цонхонд татаж авч мэдээллээ боловсруулах ажилдаа орно.Хэрэв алдаа гарсан өөр төрлийн өгөгдөл оруулсан зэргээс үүдэн SPSS программ руу хөрвүүлэх боломжгүй болвол Output цонх идэвхжиж татаж авч чадаагүй мэдээлэл бүхий нүднүүдийн талаар сэрэмжлүүлэг гарч ирнэ.Үүнийг ашгилснаар аль баганын хэд дэх мөрөнд ямар мэдээлэл бүрэн танигдаж чадахгүй байгааг илрүүлэн засаж болно.Өгөгдлийг татаж авсны дараа хувьсагчийг тодорхойлох үүргийг Data Variable командаар гүйцэтгэнэ. Exel-ийн Sheet –тэй адил дэлгэцийн доод хэсэгт Data view , Variable view гэсэн бичиг бүхий 2 товчийг дарсанаар нэг горимоос нөгөө горимд шилжиж болно.
Variablie View горимд хувьсагчийг тодорхойлох үйлдлийг гүйцэтгэхийн зэрэгцээ хувьсагч тус бүрийн мэдээллийг эндээс хйрж болно. SPSS программд хувьсагчийн нэрийг тодорхойлох журам:
Хувьсагчийн нэр 8-аас лүүгүй тэмдэгтээс бүрддэг.
Хувьсагч бүр өөр хоорондоо ялгаатай.2 өөр багана 2өөр хувьсагч адлхан нэртэй байвал 2 дах хувьсагч нь VAR0001 гэх мэтчилэн өөр ерөнхий нэрээр нэрлэгдэж , дугаарлагдана.
SPSS программд хувьсагчийг нэрлэхдээ ашиглаж болхооргүй тэмдэгтүүдийг ашигласан бол VAR00002 гэх мэт автомаатаар нэрлэгдэнэ.Хэрэв ийм ерөнхий дугаартай хувьсагч олон гарвал тухайн багананд ямар хувьсагч байгааг ойлгоход хүндрэл гарч болзошгүй.Хувьсагчийн нэрэнд @, #, S, _ зэрэг тэмдэгтүүдийг ашиглаж болно.
?, ! , _ , * , / гэх мэт дээрхээс бусад тэмдэгтүүдийг ашиглах , мөн хувьсагчийн нэр бичихдээ зай (space) оролцуулж болохгүйг анхаар.
Хувьсагчийн нэр заавал үсгээр байх ёстой.
Хувьсагчийн талаар илүү дэлгэрэнгүй мэдээлэл тайлбарыг Label баганыг ашиглаж хувьсагчийг нэмж тодорхойлсон нэмэлт мэдээллийг оруулана.
· Type гэсэн багананд хувьсагчийн төрлийг тодорхойлоно.
· Numeric Тоон хувьсагч
· Comma ,Dot Тоон хувьсагчийн нэг төрөл бөгөөд өгөгдлүүдийг
тусгаарлах тэмдэгт ашиглан харуулдаг.
Data view горимд мэдээллээ оруулах, шалгах, засварлах боломжтой.
Variabie view горимд хувьсагчд дараах байдалтай харагдана.
Өөрөөр хэлбэл нэг респондентын хариулт буюу өгөгдлүүд бие даасан нэг мөр болно. Үүнийг case буюу тохиолдол хэмээн нэрлэнэ. Data view горимд тухайн хувьсагч хэд хүртлэх тэмдэгтээс бүрдэж байгааг заана. Энэ нь үсэнт [string]хувьсагч буюу чанарын шинж тэмдэгт голлон зориулагдсан.
Decimais аравтын бутархайн таслалаас хойшхи орны тоог заана.
Values талбарт хувьсагчийн авах утгуудыг тодорхойлоно.
Missing гэсэн талбарт тооцооноос хасах утгуудыг зааж өгдөг.
Measure буюу хэмжээсийн талбарт шнж тэмдэгийн хэмжлтийн түвшнг тодорхойлоно.
Тоон утгыг Scaie
Эрэмбийн шкалаар хэмжгдсэн шнж тэмдэгийг Ordial
Нэрэлсэн шкалаар хэмжигдсэн шинж тэмдэгийг Nominal гэж тодорхойлоно.Гэвч мэдээллийг боловсруулахад статистк аргуудыг өргөн хүрээтэй ашигладаг. Судлагааны мэдээллийг бловсруулах статистик аргуудыг ерөнхийд нь дескриптив статистик ба инференшэл статистик гэж 2 түвшинд хувааж үздэг.Дескриптив статистик нь хувьсагч буюу шинж тэмдгийн тархалт хууль зүй тогтлыг гадаад хэлбэр талаас нь голлон судалдаг бол инференшэл статистик нь илүү шинжилгээний түвшний аргуудыг багтаадаг.Статистикийн анхдагч боловсруулалт инференшэл статистикийг гүнзгийрүүлсэн боловсруулалт буюу ахисан түвшний статистик шинжилгээ болно. SPSS програмыг ашиглан судалгааны дүнг боловсруулахад Analyze, Graphs, Transform командын цэсийг ашигладаг. Analyze цэсд корреляцийн ба регрессийн шинжилгээ хүчин зүйлийн дисперсийн шинжилгээ ,кластер болон загварчлах аргууд бие даасан командаар биелэгдэхүйцээр зохион байгуулагдсан байдаг.Боловсруулах арга, гүйцэтгэх үйлдлээ сонгосны дараа аль хувьсагчийн хувьд бодолт хийх вэ гэдгээ сонгож Dialog Box харилцах цонхыг идэвхжүүлэнэ.Анхдагч боловсруулалтыг хийхдээ Analyze цэсийн Descriptive statistics командыг ашиглана.
Analyze цэсээс Descriptive statistics
Freguencies командыг сонгон авснаар Freguencies гэсэн харилцах цонх нээгддэг.

Бизнесийн мөчлөг

Эдийн засагийн уналт гэнэт бий болдоггүй. Улс орны, аж үйлдвэрийн эдийн засагийн өсөлт бууралт тогтвортой биш үед үүсдэг. Энэ тогтворгүй байдал хэд хэдэн зүйлээс хамаарна. Үйлдвэрлэлийн хүчин чадалын өсөлт эцэсийн бүтээгдэхүүний үр дагаварын тэнцвэргүй байдлаас эдийн засагийн уналт бий болдог. Бизнесийн мөчлөгийн эдийн засагийн онолыг судалсанаар эдийн засагт яаж нөлөөлж байгааг уридчилан таамаглах боломжтой.
1. Бизнесийн мөчлөгийн онолууд гэж юу вэ
2. Эдийн засагчид мөчлөгүүдийг уридчилан хэр сайн мэдэж байгааг харж болно.

1. Анхдагч уналт / 1-р дайны дараах/
2. Шинэ эрин
3. Зах зээлийн өсөлт
4. Агуу уналт
5. Шинээр зэвсэглэх
6. Дэлхийн 2-р дайн
7. Дайны дараах дахин өөрчлөлт
8. Солонгосын дайн
9. Шинэ эдийн засагийн эхлэл
10. Ветнамын дайн
11. Улс төрийн бизнесийн эхлэл
12. Анхны газарын тосны уналт
13. Мөнгөний хомсдол
14. Нийлүүлэлтэнд татвар ногдуулах эхлэл

Бизнесийн мөчлөгийн түүх
Бизнесийн мөчлөг тогтворгүй байдаг. / цаг агаар шиг/ Ямарч хоёр бизнесийн мөчлөг адилгүй байдаг боловч тэдний хооронд ижил зүйлүүд байдаг. Ижил биш зүйл нь цаг хугацаа юм. Ер нь графикаас хархад бизнесийн мөчлөгүүд өсөж буурч эдийн засаг цохилтонд орж байжээ.
Бизнесийн мөчлөгийн өвөрмөц шинжүүд
Анхны эдийн засагч нар тоо хэмжээний талаар бага мэдээлэлтэй байсан. Бизнесийн мөчлөгийн эдийн засагийн бага мэдээлэл нь тэнцвэргүй тогтворгүй байдлыг бий болгож хямралд оруулж байжээ. 1720-онд Sea Bubble, 1873 Jay Cooke, 1893 Grover Cleveland, 1904- “ Баян хүний уналт” , 1929 оны 10-р сарын 2 нд хөрөнгийн биржийн уналт болсон үүнийг хар 2 дахь өдөр гэж нэрлэдэг. Гэнэтийн энэ уналтуудыг яагаад санах болсон гэхээр 1987 онд хөрөнгийн биржийн бас нэг уналт болсоноос шалтгаалан өмнөх үеүдийн уналтыг судалжээ. Өнөөдрийн эдийн засагчид бизнесийн мөчлөгийг 2 хуваасан.
1. Дээд цэг
2. Зогсонги байдал
Гэхдээ бас эдийн засагийн уналт, өсөлт ч гэж хуваасан.

График :
Цаг хугацаа
Бизнесийн байдал

Энэ бол бизнесйин мөчлөгийн амжилттай үеийг харуулсан. Үндэсний нийт бүтээгдэхүүн улирал, улирал дараалан унасан үед эдийн засагийн уналтанд шууд ордог. Уналтаас зогсонги руу ордог.
Жишээ нь : Албан бус мэдээллээр 1982 оны 11 сард
Үндэсний эдийн засагийн судалгаагаар бизнесийн мөчлөг тасралтгүй унаж өсөж байдаг. Зарим үед гэнэт агуу уналтанд орох, уналт 10 жилээр ч үргэлжлэх нь ч бий энэ бол онцлог шинж чанарууд нь юм.

Онцгой шинж
Хэрэв нэг агуу эдийн засагч удахгүй эдийн засагийн уналт ирж байна гэвэл хүмүүс хэнийг дагалдахаа яхж мэдэх вэ?
- Ер нь ихэнхдээ худалдан авагч нар юм худалдан авахаа болидог.
Жишээ нь : Үйлдвэрлэгч нарын үйлдвэрлэсэн бараа ихэж энэ үед үндэсний нийт бүтээгдэхүүн буурч, хөрөнгө оруулагчид хөрөнгө оруулахаа болидог.
- Хөдөлмөрийн эрэлт буурдаг.
Үүнд : Ажилийн хоног буурч, сул зогсолт, ажилгүйдэл бий болдог.
- Хөдөлмөрийн бүтээмж, эрэлт хэрэгцээний материал, бараа таваарын үнэ ч буурдаг
- Цалин хөлс, үйлдвэрлэлийн хөлс бага багаар буурдаг
- Эдийн засагийн өсөлтийн үед ч уналтын байдал нь бага багаар өсдөг.
- Бизнесийн ашиг огцом буурч хувьцааны үнэ унаж хувьцаа эзэмшигчид хямралд орж зээлдэгчид зээл авах нь багасаж зээлийн хүү буурдаг.

Бизнесийн мөчлөгийн онолууд

Ер нь бизнесийн мөчлөгийн онолын хамгийн чухал нь хэрэглээний бараа хөрөнгө оруулалт. Мөчлөгүүд онцгой ач холбогдлоороо хоорондоо ялгаатай боловч, ихэнх нь адил байдаг. Энэ онолыг 2 хувааж үздэг.
- Гадаад
- Дотоод
Гадаад гэдэг нь : Бизнесийн мөчлөгийн үндэс эдийн засагийн системтэй холбоотой байдаг. Жишээ нь Байгалийн гамшиг, дайн, хүн амын өсөлт, шинэ газар, нөөц олох, техникийн дэвшилээс
Дотоод гэдэг нь : Эдийн засагийн өсөлт бууралтаас хамаарна.
Бизнесийн мөчлөгийн ганц хоёр онолийг авч үзье
Улс төрийн бизнесийн мөчлөг
Энэ мөчлөгийн онцлог нь сонгуульд сонгогчид макро эдийн засагийг аль талаас нь зохицуулж байгааг хардаг. Энэ нь 3 угтвар нөхцөлөөс хамаардаг.
1. Кейнсийн үе – Бодлого зохицуулагчид эдийн засагийн урамшуулах аргыг хэрэглэдэг
2. Сонгогчид – Эдийн засаг сайтай үеийн сонгогчид
3. Улс төрчид – Дахин сонгогдох сонирхолтой байдаг
Үүнээс улс төрчид бизнесийн мөчлөгөө хэрхэн удирдаж байгааг харая. Сонгогдсоны дараахь 1 – 2 жилд хатуу чанга торгууль ногдуулдаг. Имфляцаа багасгахын тулд ажилгүйдлийг ихэсгэж үйлдвэрүүдийг зогсонги болгодог. Жилийн дараа такс болон зээлийн хүүгээ бууруулаад ирэх үед нь сонгогчид эдийн засагийн өсөлтөө бодхоос эдийн засагийн уналтаа мартчихдаг. Ингэж хэцүү хүнд үеийг нь мартуулдаг. Энэ бол эрээ цээргүй зохиомол шинжлэх ухаан /Ш.У/ мөн үү? Үгүй энэ бол Эдвард Тафтегийн судалгааны үр дүнд улс төрийн мөчлөг гэдэг нь улс төрчид эдийн засагаа яаж явуулдагийг харуулж байна. Эдийн засагийн энэ үзүүлэлт капиталист ардчилалд их үзэгддэг. Сонгуулийн хугацаа нь ажилгүйдэлд, нэг удаагийн жинхэнэ орлогод, бага хугацааны имфляцын удирдлагад, мөнгөний урсгал, эдийн засагийн өсөлтийн бодлогод нөлөөлнө. Эдийн засагийн амьдрал улс төрийн ритмээр чичэрдэг. Энэ байдалын жишээ нь Ричард Никсон 1972 оны дахин сонгуулийн үеэр засагийн газарын нөөцөнд мөнгөний нийлүүлэлтийг өсгөх гэж их хүчилсэн. Сонгуулиас 15 сарын өмнө шууд татвар, цалин хөлсөнд хэмжүүр тогтоосон.
Жимми Картер нь дахин сонгогдсон жилдээ сургаал айлдаж хатуу чанга дэглэм тогтоосон байснаа 1980 онд Рональд Рейгэнд бут цохигдсон. Ихэнхдээ судлаад үзэхэд эдийн засагийн гэнэтийн өсөлт, бууралт нь улс төрийн асуудал байдаг. Жишээ нь – 1981-1984 оны хооронд эхний хоёр жилд ажилгүйдэл, дараагийн хоёр жилд нь эдийн засагийн өсөлт болжээ. Ихэнх бизнесийн мөчлөгийн онолууд нь гадаад, дотоод хүчиг зүйлээр холбогддог. Эдийн засагийн гэнэтийн цочирол эдийн засагийн гадаад хүчин зүйлээс үүсдэг бол, дотоод нь эдийн засагийн ажилгүйдлийн үргэлжлэлээс үүсдэг. Энэ цочирлууд нь ихэнхдээ дайнаас, улс төрийн мөчлөг, газарын тосны үнэ, гэнэт олдвор олох зэргээс эхэлдэг. Гадаад цочирлууд дотоод руу шилжих хэвийн бус хэлбэлзлийг бизнесийн мөчлөг гэнэ. Дотоод механизм нь юу вэ гэхээр гадны цочирлыг үргэлжлүүлээд байгаа хамгийн гол хүчин зүйл нь хөрөнгө оруулагч. Хөрөнгө оруулагчийн эрэлт, бүтээгдэхүүний өөрчлөлт үйлдвэрлэгчийн орлогод нөлөөлнө. Хэрэв худалдаа наймаа өсөж, ихсэх юм бол хөрөнгө оруулагч олдож бизнес цэцэглэнэ. Арилжаа буурч уналтад орвол хөрөнгө оруулагчийн төлөвлөгөөг шууд нураадаг. 1975-1978 оны өсөлтийн үед их мөнгө орж ирсэн харин 1981-1982 оны эдийн засагийн уналтын үед эдийн засаг зогсонги болсон. Энэ нь арилжаа наймааны үр дүнгээс хамаарч байна. Хөрөнгө оруулалт үүнд нөлөөлж байдаг. Энэ холбоог хурдасгагч зарчим гэдэг. Энэ зарчим нь хөрөнгө оруулалтыг шийдвэрлэх онол юм. Нийгэмд хөрөнгө оруулалт хэрэгтэй тэр нь тоног төхөөрөмж ч байж болно эсвэл эд хогшил анхдагч түвшиний үйлдвэрлэлтээс их шалтгаалдаг. Хөрөнгө дээр нь нэмээд цэвэр хөрөнгө оруулалт маш их хэрэгтэй байдаг. Цэвэр хөрөнгө оруулалтаас үйлдвэрлэлийн бүтээмж өсөж, арилжаа буурч, үйлдвэрлэл тогтворжидог.

Жирийн оёдлын үйлдвэр хөрөнгө, тоног төхөөрөмж, бараа таваарыг үйлдвэрлэж, хувцас үйлдвэрлэлийг хоёр дахин хийсэнтэй ижилхэн хадгалж болдог. Арилжаа жил бүр гучин сая доллар бол блансан дээр нь жаран сая гээд үндсэн тоног төхөөрөмжийн нөөцтэй гаргадаг. Ер нь олон янзын настай машинтай нэгийг нь жил болгон засах ч юм уу эд ангийг нь солихоор блансалдаг. Тэр нь үнэ цэнээ алдахаас сэргийлдэг орлуулалт юм. Түүнд цэвэр хөрөнгө оруулалт гэж байхгүй компаниас, эсвэл өөрийн хадгаламжаас хийгддэг. Нийт хөрөнгө оруулалтын 3 сая доллар нь нэг машины орлуулалт болдог бол 27 сая доллар цалин, ногдол ашиг болдог байна. Дөрөв дэхь жилээ харахад 30 саяаас үйлдвэрлэлийн бүтээмж 45 сая болж 50% иар өссөн. Машины орлуулалт 50% иар өсөх болсон. Дөрөв дэхь жилд нэг машин авах бус арван нэгэн машин авах хэрэгтэй болдог. Арван машин нь орлуулалтанд ашиглагдана. Орлого 50% иар өссөн, дахиад 50% иар өсөхөд 100% гэж үзэх үү? Байнгын орлоготой байж энэ орлогоо хөрөнгө оруулалт болгодог зарчимыг хурдасгагч зарчим гэнэ. Хэрэв орлого олхоо боливол цэвэр ашиг нь шууд тэг болно. Долоо дахь жилийг харвал орлого нь 1 машины үнэн дээр унана. Ирээдүйтэй ажиллаж чаддаг хүмүүст энэ зарчим үр дүнтэй. Харин эдийн засагийн уналтанд орсон үед сэргэн босохдоо удаан байдаг.

Үржүүлэгч хурдасгагчын харилцаа
Бизнесийн мөчлөгийн онолын нэг үржүүлэгч хурдасгагч 2-ын хослуулсан онол. Жишээ нь машин үйлдвэрлэдэг үйлдвэрийн бүтээгдэхүүн буурвал тэр үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүн зогсонги болж орлого хоол унд бүгд уналтанд ордог. Хувцасны үйлдвэрлэлийг жишээ болгон авч үзвэл үр дүнгийн өөрчлөлтийг нэмэгдүүлхэд хувцасны наймааг хөгжүүлхээ болиод бууруулж ч магадгүй. Хэрэв үр дүн маш хурдан буурах юм бол хурдасгасан цэвэр хөрөнгө оруулалтыг зогсооно. Гэвч нийт хөрөнгө оруулагчийн нийт үйлдвэр тоног төхөөрөмжинд оруулсан хөрөнгөнд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй. Үүнийг харахад хөрөнгө оруулалт хэр удаан хугацаатай байж чадахыг нь мэдэж болно. Хөрөнгө оруулагчийнхаа үр дүнгээр дахин сэргэж болно. Энэ үед үйлдвэрлэлд хөрөнгө оруулалт, орлуулалтыг хийх хэрэгтэй. Жишээ нь ноён Хайдэ гуай доктор Хайдэ болоод гарч ирж болно. Шинэ хөрөнгө оруулалт цааш цаашдаа өсөж, үржигдээд явж болно. Зарим үедээ эсрэг болж гэнэт үр дүн нь багасаж удааширдаг. Гэхдээ л хурдасгах зарчим өсөлтийн эсрэг ажилладаг. Жишээ нь яг онгоц шиг. Ер нь үржүүлэгч хурдасгагч зарчим нь өнөөдөрийн бизнесийн хөгжилийн зарчим болж байна. / мөнгө, зах зээл, сан хүү, имфляц гэх мэт/


Урьдчилан мэдэх зарчим

Эдийн засагийг урьдчилан мэдэх нь маш чухал. Үүнд : Бизнесийн орлого, эдийн засагийн үйлдлүүдийн хэлбэлзэл. Хэрвээ бизнес буурч байгаагаа мэдэх үед арга хэмжээ авч зохицуулдаг. Эдийн засагчид эрх баригчид эдийн өсөж буй үед мөнгө санхүүгийн бодлогодоо арга хэмжээ авч зохицуулалт хийдэг. Зөв урьдчилсан мэдээлэл эрх баригчидыг зөв алхам хийхэд тусалдаг. Урьдчилан мэдэх гэдэг нь урлаг юм. Яагаад гэвэл бизнесийн мөчлөг хуучны механикжсан давтамж биш учираас сайн дүн шинжилгээ хийж байж урьдчилан мэдэх болдог. Эдийн засагийн давуу тал нь жил жилээр сайн урьдчилаж мэдсэнээс болдог. Шинжлэх ухааны техник хэрэглэхгүй сарны гэрлээр таамгалдаг хүмүүсийн асуудал биш. Ерөнхийдөө эдийн засагийн онолчид нийт нийлүүлэлт, нийт эрэлт хоёроо нийлүүлж дүн шинжилгээ хийдэг. Заримдаа шинэ үеийн техник хэрэглэдэг.

Posted by амин эрдэнэ at 12:50 AM 0 comments

Ажлын ярилцлага

Ажлын ярилцлагыг ерөнхийд нь мэдээлэл авах ба янз бүрийн бэрхшээл тулгамдсан асуудал, гэрээ хэлэлцээр ярилцахад ашгилдаг.
Ердийн ярилцлага:
-Ярилцлага авагч
-Ярилцлага өгөгч
Зарим нэг тохилдолд нэгээс дээш ярилцлага авагч байдаг.Бас заримдаа нэгээс дээш ярилцлага өгөгч байдаг.Ярилцлага бол харилцан ярилцах хэлбэр. Ярилцлага нь хоорондын харилцаагаа зөв авч явах нэг гол ойлголт юм.

Ажлыг үр дүнгээр дүгнэлт хийх

Энэ ярилцлага нь ажиглаж дүгнэж ажлын үзүүлэлтийг сайжруулах , эсвэл албан тушаалыг ахиулхад их нөлөөлдөг. Ярилцлага авагч ярилцлага өгөгчийн сул талыг нь дуридаж энэ сул талаа яаж зөв болгож засах талаар ярилцана. Ийм ярилцлагыг хүн хүлээж авах нь илүү байдаг. Иймэрхүү арга зүйг хэрэглэж баримталдаг байгууллагат ажиллаж байгаа бол та өөрийгөө их азтайд тооцох хэрэгтэй.


Мэдээлэл цуглуулах

Ийм ярилцлага бол судалгааны ажилд зориулж мэдээ мэдээлэл цуглуулдаг. Шинэ мэдээлэл олж авсанаар шинэ санаа олж нээж шинэ шинэ мэдээлэл цуглуулдаг.

Цагдаагын ярилцлага

Энэ ярилцлага осол аваар хулгай дээрэм гарах тохилдолд мэдээлэл өгч ярилцана. Цагдаад мэдээлэлээ тодорхой өгч ярилцах хэрэгтэй. Цагдаад өгсөн мэдээллийг тэмдэглэж авах юумуу эсвэл тодорхой санаж байх шаардлагатай. Цагдаа мэдүүлгийг бичиж авсан тохилдолд баталгаажуулж гарын үсэг зурсан мэдээллийнхээ нэг хувыг өөртөө авч хадгалах ёстой.

Амин хайр

Амин хайр
Буурал дэлхий
Буруу эргэхгүй
Бурханы нөмөрт
Буянаа дундлахгүй
Дахилт
Энэ л үнэнд
Ихэр заяандаа
Ихэрлэн жаргая
Ай миний амин амин хайраа

Дүүрэн наран
Дундуур жаргахгүй
Ятгын эгшиг
Яаран саарахгүй
Дахилт
Наадмын морьд
Дутуу эргэхгүй
Найрын дугараа
Дундаа тасрахгүй
Дахилт
Нартай тэнгэр
Оддоо шилгээхгүй
Насны хань минь
Тавилан төөрөхгүй
Дахилт
Надад энэ дуу үг ая нв маш их таалагдсан учраас та бүхнийг ч бас сураасай гэж бичлээ. Чимэддоржийн ая Эрдэнэчулууны үг Амин хайр гэдэг дуу дуучин Дэлгэрмаа дуулдаг юм. Дахин дахин сонсхоод үзээрээ сайхан дуу шүү.